“We lagen iedere maand met malaria in de ziekenbarak.”

Ik kon een dubbeltje per week en extra pap verdienen als ik wilde helpen met verbanden en zwachtels wassen. En nu hielp ik iedere ochtend in de polikliniek. De Dok maakte met gekookt water de wonden schoon, die bijna altijd waren gaan zweren. Hij smeerde zinkzalf om de grote wonden en behandelde de zweren verder met levertraanzalf, daar was de voorraad het grootst van. Zat er genoeg zalf op, dan deed meneer Stolk er een gaasje op en dan mocht ik er de pleisters opplakken. Na de polikliniek begon het zwachtels wassen. De stinkende pan moest eerst afkoelen en dan toog ik met borstel en zeep naar de badcel, een donker, stinkend groen en glibberig geval. In het begin moest ik kokhalzen als ik de verbanden uit de pan viste, maar op den duur wende je er eraan.
Hans Liesker, oude mannen- en jongenskamp Baros 5, Java

Mammie heeft hongeroedeem, dat is gebrek aan vitaminen en daardoor heeft ze dikke benen. Gelukkig krijgt ze vitaminetabletten uit de Amerikaanse pakketten. Ik hoop, dat ’t helpt.
Sonja Paardekooper, Banjoebiroe 11, Java

Mijn zussen en ik kregen malaria en lagen daar praktisch iedere maand enkele dagen mee in de ziekenbarak. Die ziekte begon met een aanval van koude rillingen waartegen je meteen zoveel mogelijk dekens over je heen kreeg totdat de koorts was opgelopen en je gloeiend heet werd en met natte doeken koel werd gehouden. Dit waren afmattende aanvallen en wij waren mager geworden en verzwakt. Er was niet veel kinine meer in het kamp en sommige vrouwen die nog een voorraadje bij zich hadden konden daar niet meer van uitdelen.
Molly Roukens, vrouwenkamp Tomohon, Celebes

Medische verzorging

De geïnterneerden die van beroep arts, tandarts, verpleegkundige of apotheker waren, oefenden hun beroep meestal ook in het kamp uit. In de meeste kampen was een ziekenhuis(je) of ziekenzaal, maar soms moest men hiervoor het kamp uit. Overal was een groot tekort aan medicijnen en medisch gereedschap. In veel kampen was wel een dieetkeuken aanwezig.

Ziektes

Infectieziekten werden makkelijk verspreid door de vele verhuizingen; de mensen namen ze mee naar het volgende kamp. Dysenterie, buikloop, kwam veel voor. Het werd overgebracht door vliegen, besmette handen, etenspannetjes en zelfs door eten uit de keuken. De mensen hadden last van tropenzweren, beri-beri, geelzucht, nachtblindheid enz. In de kampen in het oerwoud kwam veel malaria voor. Aan het eind van de oorlog hadden veel mensen last van hongeroedeem, een gevolg van het tekort aan voedsel en slechte voeding. Lichaamsdelen zetten zich op door vochtophoping.

Jan Kickhefer heeft hier een scène getekend bij de tandarts in een krijgsgevangenkamp op Java. Te zien is een geïmproviseerde behandel- en wachtkamer in één. Het lijkt in niets op de tandartsenpraktijken die wij kennen. Links zijn twee tandartsen aan het werk. De patiënt van de een zit in een provisorische tandartsstoel: een kist waarop een plank als rugleuning is gemonteerd. Er is ook een hoofdsteun, maar die lijkt niet zozeer bedoeld om het voor de patiënt wat comfortabeler te maken. Hij dient er veel meer voor om zijn hoofd te kunnen vastzetten, terwijl de tandarts met zijn gebit in de weer is. Het doet het ergste vrezen voor de andere hulpmiddelen die de tandarts tot zijn beschikking heeft om de kiespijn van zijn patiënten te bestrijden. De andere tandarts op de tekening beschikt over een eetkamerstoel. Met een haakje onderzoekt hij het gebit van zijn patiënt. Ondertussen wachten elf mannen en jongens op hun beurt. In de ruimte klinkt ongetwijfeld flink wat geroezemoes, want de meeste wachtenden zijn druk in gesprek. Bespreken ze hun klachten? Ze zijn hier ongetwijfeld niet voor een halfjaarlijkse controle.

Uit een ander kamp hebben we een getuigenverklaring van Klaas Liesker over de gang van zaken bij de tandarts:
“Ik had een zwerende kies, dus bracht Vader mij naar Van Dien. Hij was militair verpleger geweest en stelde vast dat mijn kies eruit moest. Met een straal chloorethyl gaf hij me de suggestie dat de kies verdoofd was en vervolgens werd deze met veel gekraak getrokken. Vader leefde erg met me mee en stuurde mij met twee aspirientjes naar bed.”

We gaan weer naar de Thai-Birmaspoorweg, naar een potloodtekening van een onbekende maker. We zijn in een barak opgetrokken uit bamboe en riet. Een man zit overeind op zijn brits. Ingevallen gezicht, zijn ribben zijn te tellen. Voordat hij in dit bed terechtkwam, liep hij op krukken. Die staan naast zijn bed, maar ongetwijfeld is hij nu niet meer in staat die te gebruiken. Hij heeft bezoek van een arts, herkenbaar aan de stethoscoop om zijn nek. Een andere man komt aanlopen met een blad met flesjes en potjes. De deken die half over de zieke heen ligt is met lapjes stof hersteld. Ook de korte broek van de arts is geregeld hersteld. De derde man heeft al helemaal geen broek meer; hij heeft niet meer dan een schaamlap aan. Ook schoenen hebben de mannen niet meer. Ze dragen klompen die ze zelf hebben gemaakt uit stukken hout die ze met een leren riempje aan hun voeten houden.