Vertellingen van 1001 nacht

Meer dan de helft van de Arabische wereld bestaat uit woestijngebied. Wie woestijn zegt, zegt zand. Maar er is meer. Het zand wordt afgewisseld met zoutpannen en stenige vlakten met struiken en kruiden. Er zijn oases, waterputten of meertjes waaromheen palmen groeien. Daar in de buurt staan ook meestal wat huizen. En er zijn de tenten van rondtrekkende bedoeïenen met hun kuddes schapen, geiten en kamelen.

Het meest onherbergzame woestijngebied is Al-Rub’al-Khali, ‘het lege kwartier’ in het zuiden van het Arabisch schiereiland. Het is een gebied zo groot als Nederland, België en Frankrijk samen. Zomers is het er 55 graden. Er groeit bijna niets. Mensen wonen hier alleen aan de randen van de woestijn. Heel in de verte verrijzen de wolkenkrabbers van Dubai.

Koffie en gedichten

Wie in de woestijn reist moet de weg kennen en van alles bij zich hebben om te overleven. Reizigers die elkaar tegenkomen noemen hun familie- en stamnaam. Zo weet je met wie je van doen hebt en of je elkaar kunt vertrouwen. Elke gast in huis of tent krijgt koffie aangeboden. Koffie is in de woestijn het symbool van gastvrijheid. Gasten brengen nieuws en verhalen en vroeger ook gedichten. Liefdesverklaringen en verzen waarin krijgers elkaar bespotten, reisden van tent naar tent. Dichten is in de Arabische wereld een zeer gewaardeerde kunstvorm. Vorsten organiseren regelmatig gedichtenwedstrijden waarin hun lof bezongen wordt.

Eetregels

Voor en na het eten handen wassen en God loven.

Als je samen uit een grote schaal eet, neem je alleen wat vlak voor je ligt.

Bord of kom niet uitlikken of je hand aan het brood afvegen.

Wanneer je met anderen eet, eet je niet meer dan zij.

Niet voor een ouder persoon langs reiken.

En vooral: niet zwijgen onder het eten maar verhalen vertellen.

Koffie

Koffie is synoniem met gastvrijheid. Bij elke bedoeïenentent staan snavelbekkoffiepotten (collectie). Daar ligt ook de platte pan of lepel waarin de koffiebonen eerst worden geroosterd en de vijzel en de zware koperen stamper waarmee de bonen worden fijngestampt. Dat geluid maakt, als een beierende klok, kilometers in de omtrek van de tent duidelijk dat iedereen welkom is bij het vuur aan te schuiven. De dikke koffie wordt gekruid met kardemom en in kleine porseleinen kommetjes gegoten.

Kalender

De islamitische kalender telt maanjaren. Die duren korter dan de zonnejaren van de westerse of Gregoriaanse kalender. De islamitische kalender loopt daarom elk jaar gemiddeld elf dagen op de westerse kalender in. De islamitische jaartelling begint in 622 na Christus, het jaar waarin de profeet Mohammed emigreerde van Mekka naar Medina. Volgens de islamitische kalender zijn we nu in het jaar 1429

Het sieraad van de man

Vroeger droeg elke man die zich buiten de deur begaf een dolk (collectie) of geweer. Buiten de grote steden en in woestijngebieden is dat nog steeds zo. Volgens islamitische traditie mogen mannen geen opzichtige sieraden dragen en geen goud en zijde. Maar aan wapens wordt veel aandacht besteed. Prachtig versierde wapens zijn het sieraad van de man.

Kamelen

Kamelen zijn de rijkdom maar ook de trots en liefde van de bedoeïenen. Wie geen kamelen bezit maar alleen schapen of geiten, stelt weinig voor. Toch verdwijnen er steeds meer kuddes want groen wordt in de woestijn steeds schaarser en bijvoeren met gerst is vreselijk duur.

Wist je dat...
kameel komt van het Arabische woord djamal of kamal? Maar de Arabieren bedoelen daarmee een eenbultige, dus wat wij een dromedaris noemen.

Wist je dat...
een kameel meedogenloos wraak neemt als hij slecht wordt behandeld? Hij werpt je van zijn rug af en gaat bovenop je liggen. Snel kleren uit en wegrennen is de tactiek. Hij zal dan alleen je kleren vertrappen.

Wist je dat...
een gebedssnoer 99 kralen heeft, evenveel als de namen waarmee de mens God kent? Alleen de kameel, zachtmoedig en wijs, kent de 100ste naam van God (collectie)

Wist je dat………
andijvie, aubergine, komijn, saffraan, sesam, limonade en siroop allemaal Arabische woorden zijn?

Steden zijn in de Arabische wereld een grote, kleurige knoop. De oude binnenstad is vaak ommuurd. Door een wirwar van straatjes leidt de geur van kruiden je naar de souk, de markt. In de nieuwere wijken daaromheen, raast het verkeer en ruikt het vooral naar benzine. Alles is in de stad te koop: ijskasten, handgeknoopte tapijten, spijkerbroeken, cassettebandjes en een digitale Koran.

Steden ontstonden meestal langs handelsroutes, langs een rivier of in een oase, een schaduwrijke plek in de woestijn. Rijke, oude steden zoals Alexandrië en Cairo, Bagdad en Damascus waren een knooppunt van handel maar ook van wetenschap en van verhalen.

Nieuwe steden in dat rijtje zijn Abu Dabi en Dubai in de Golfstaten.

Mooie dingen

In de oude binnenstad liggen de wijken van ambachtslieden en kunstenaars. Zij maken  leerwerk, tapijten en stoffen, sieraden, aardewerk en glas voor de handelaren in de souk, de markt. Vroeger werkten de kunstenaars ook in opdracht van vorsten en ambtenaren want het was de gewoonte dat machtige mensen hun ondergeschikten beloonden met mooie voorwerpen. En wie iets kreeg moest ook weer iets terug geven.

Roken en drinken

Alcohol wordt in de Koran veroordeeld maar in de verhalen van 1001 nacht wordt heel wat gedronken. Over roken wordt in de koran niets gezegd. Roken van een waterpijp is niet alleen lekker maar ook gezellig. Je rookt met je vrienden dezelfde pijp en neemt om de beurt een trekje. Elke deelnemer heeft een eigen mondstuk. De tabak ligt onder brandende kooltjes. Door te zuigen aan de slang trek je de rook door het water in de fles heen. Het water koelt de rook.

Muziek

Eten, muziek maken en vrijen zijn de grootste genoegens in de vertellingen van 1001 nacht. Muziek kan de luisteraar in vervoering brengen. Daarom vinden strenge gelovigen het duivels. Maar muziek kan ons ook ‘het hogere’ laten ervaren. Dat laatste was zeker het geval wanneer de ‘Egyptische nachtegaal’ Oum Khalsoum zong. Als zij een radioconcert gaf lag het openbare leven stil. Zij kreeg een goede opvolgster in de Libanese Fairuz. Fairuz zingt over de spanningen in het Midden-Oosten en haar verlangen naar vrede.

Collectie: muziekinstrumenten uit de Arabische wereld

Wist je dat...

veel van wat we in Nederland eten en drinken oorspronkelijk uit de Arabische wereld komt: koffie, abrikozen, amandelen, alcohol, marsepein, sinaasappels, tarwe, spinazie en suiker.

Wist je dat...

Spaanse flamencomuziek is ontstaan in de tijd dat de Arabieren Spanje bezetten, in de 8ste eeuw. Daarom klinkt het een beetje Arabisch.

Wist je dat...

Mohammed de populairste naam is onder moslims. Ahmed, Mahmoed, Hamdi en Hamada zijn allemaal afgeleid van Mohammed. Chinese moslims heten vaak Mu of Moe.

De meeste bewoners van de Arabische wereld zijn moslims, dat wil zeggen aanhangers van de islam. Moslims geloven in één god: Allah. Zijn woorden zijn door de profeet Mohammed (570-632) aan de mensen doorgegeven en later opgeschreven in de Koran (collectie). Islam betekent ‘overgave’ (aan Allah). De moskee is de plek waar moslims bijeenkomen om tot Allah te bidden maar je kunt er ook rustig gaan zitten mediteren. De moskee is de hele dag open.

Op de grond

Alle moskeëen hebben hetzelfde grondplan. Er is een binnenplaats met een fontein waar de gelovigen zich voor het bidden wassen. Daarna gaan zij naar de overdekte gebedshal. Die hal heeft een gedeelte voor mannen en voor vrouwen. Daar wordt gebeden, op de grond met het gezicht naar Mekka, de stad waar de profeet Mohammed werd geboren. Om die richting te kennen, is er in elke moskee een versierde nis, de mihrab. Naast de mihrab staat de preekstoel. Daar wordt elke vrijdag een preek gelezen. Boven alles uit steekt de toren, de minaret. Vijf keer per dag klinkt van daaruit de oproep te komen bidden.

Het paradijs

Het paradijs, al-Djanna in het Arabisch, is een tuin der lusten. Wie netjes leeft mag hier na de dood voor eeuwig genieten van het heerlijkste eten en drinken en naar hartelust vrijen. In de tuin staan prachtige planten en fruitbomen en niet te vergeten de ‘Boom des Levens’. Al deze paradijselijke bomen, bloemen, vogels, en fonteinen worden, als belofte op de toekomst, afgebeeld op tapijten, kleding, sieraden en tegels. Geometrische motieven die zich eindeloos herhalen verbeelden de eeuwigheid van dit hemelse leven.

Amuletten

Koranteksten zijn een krachtig middel tegen het kwaad. Veel amuletten bestaan uit een doosje, kokertje of zakje met daarin een - vaak piepklein uitgeschreven- korantekst. Ook water dat over een korantekst is gespoeld bevat beschermende of genezende kracht. In Tunesië bijvoorbeeld schrijven korangeleerden met dat doel teksten op een leitje. Het water dat de tekst wegspoelt wordt opgevangen en verkocht.

Fatima

De ‘hand van Fatima’ (collectie) is een geluksmotief. Fatima was de dochter van de profeet Mohammed. De hand als onheilwerend teken was al bekend in pre-islamitische tijden. Tegenwoordig wordt de hand van Fatima ook gezien als symbool voor de islam: de vijf vingers zijn de vijf pijlers van de islam: geloofsbelijdenis, gebed, liefdadigheid, vasten en bedevaart. De vingers zijn onderworpen aan de hand zoals de gelovigen aan de enige God.

Soennieten en Sji’ieten

Soennieten (75% van alle moslims) volgen Mohammed. Sji’ieten (15%) volgen de regels van Ali, de neef van Mohammed. Voor de Soennieten is de imam, hun geestelijk leider, gewoon een voorganger in het gebed. De imam van de Sjiieten is niet alleen leider in religieuze zaken maar ook in maatschappelijke en politieke zaken.

Wist je dat...
de koran en de bijbel voor 75 procent uit dezelfde teksten bestaan?

Wist je dat...
Jaweh en God en Allah dezelfde zijn?

Wist je dat...
Joden en moslims geen varkensvlees eten? Varkens zijn ‘onrein’. Het zijn zoogdieren maar ze hebben ook gespleten hoeven. Dat betekent, zeggen de joden en de moslims, dat ze niet volmaakt zijn en dus niet door God geschapen.

Wist je dat...
maan en ster een symbool zijn voor de islam? Zij sieren ook vaak de top van de minaret bovenop de moskee. Een volksverhaal vertelt dat Allah nooit iets verspilde en tijdens de schepping de manen die hij nog over had tot sterren verknipte.

Moderne Arabische huizen, hebben een badkamer met douche of bad. Maar de hamam, het badhuis, blijft de ideale plek om je te wassen en tegelijkertijd wat te kletsen. Ook vóórdat je naar de moskee gaat is het goed eerst het badhuis te bezoeken.

Elke hamam kent mannen en vrouwendagen. Mannen trekken alles uit. Vrouwen houden meestal hun onderbroek aan. Urenlang wordt er gezeept, gestoomd, geschrobd en geëpileerd en dat alles afgewisseld met veel emmers water. Dan ga je liggen op een grote warme steen en laat je je masseren. Tot slot kun je uitrusten op zachte banken.

De koningin van Sheba

Het allereerste badhuis, zo wil een legende, is ooit gebouwd door koning Soelaiman (Salomo) voor de koningin van Sheba. Sheba ligt in Jemen. Toen de koningin haar rokken optilde om door het water te waden, zag koning Soelaiman dat ze behaarde benen had. Hij besloot toen voor haar een badhuis te bouwen. Djinns, geesten, kregen de opdracht het vuur onder de vloer van het badhuis op te stoken en het water te verwarmen.

Djinns

Djinns zijn toverachtige wezens die allerlei gedaanten kunnen aannemen. Ze komen in veel verhalen voor. Soms zijn ze behulpzaam soms vervelend en gemeen. Djinns voelen zich aangetrokken door vuur en water. Daarom wonen zij graag op en onder de vloer van het badhuis. Vrouwen, vooral als zij bijna naakt zijn, worden gemakkelijk besprongen of verleid door een djinn. Ze lopen daarom in het badhuis altijd op muilen en eigenlijk het liefst op muilen met hakken, hoog boven de grond.

Sluiers

Geen kledingstuk is zo het symbool geworden voor de Arabische wereld als de sluier. In een cultuur waarin vrouwen zich niet aan onbekende mannen mogen vertonen biedt een sluier de gelegenheid toch aanwezig te zijn in het openbaar. In het Midden-Oosten was sluieren al gebruikelijk vóór de komst van de islam. De Koran zegt dan ook niets over sluiers. Tegenwoordig worden door moslimvrouwen in niet-Arabische landen vaak sluiers en hoofddoeken (collectie) gedragen om nadrukkelijk te laten zien dat ze moslima zijn.

Sieraden

Sieraden (collectie) verhogen door hun glans en kleur de schoonheid van de drager of draagster. Sieraden zijn ook een statussymbool en een verzekering voor de toekomst. En sieraden hebben een magische betekenis. Zo wordt er verteld dat rode stenen kwaad afweren en vruchtbaarheid bevorderen. Groen, de kleur van de profeet Mohammed, werkt kalmerend. Een blauwe kraal beschermt tegen het ‘boze oog’.

Wist je dat...
kamelenplas een prima middeltje is tegen haarluis? Het ruikt bovendien lekker want kamelen eten geurige woestijnplanten.

Wist je dat...
de afbeelding van een oog bescherming biedt tegen het ‘boze oog’? Het oog vangt de blik op van iemand die naar je kijkt en jaloers is of kwaad wil.

Wist je dat...
je het badhuis (net als de wc) als eerste met je linkervoet moet binnengaan en met je rechtervoet moet verlaten? Dat biedt bescherming tegen djinns, de geesten die hier graag komen.