“Ik buig en kijk de kerel er zo woedend mogelijk bij aan.”

Het ochtendappèl werd om half zeven afgenomen. Altijd weer drukte en chaos, totdat de hancho floot en riep: Opstellen voor appèl! Even netjes in rijen van vier, dan kan er geteld worden! Vlug, vlug, komt hij al? Wilt u iets naar voor en u iets naar achter?

Dan kwam de Nip en klonk het commando: Kiotske!

De Nip keek of alles in orde was, tikte aan zijn pet en slofte naar de volgende barak.
Els Baljon, Bloemenkamp in Bandung, Java

Op 29 april moesten we samenkomen om de Japanse keizer eer te bewijzen; het was zijn verjaardag. Onze kampleider sprak een paar woorden Japans uit, waarop wij allen moesten buigen. Om der lieve vrede wille deden we het allemaal. Gelukkig was de volgende dag prinses Juliana jarig. Dat vierden we met oranje muisjes op de boterham en hutspot van wortelen voor het middagmaal.
Nora Prins, vrouwenkamp Brastagi, Sumatra

Mijn omgeving lacht me uit, omdat ik de buiging zo correct mogelijk uitvoer en de vent er zo woedend mogelijk bij aankijk.
Jacoba Hooykaas, vrouwenkamp Banjoebiroe 11, Java

Als de Jap zijn horloge afdeed, dan werd er geslagen. Ik was zo kwaad, dat ik z’n arm heb weg gemept. Het hele kamp huiverde; dat zal ik nooit vergeten, maar hij heeft me niets gedaan. Als hij me daarna tegenkwam, zei hij: “Ik kan je tanden wel uit je mond slaan.” Dan boog ik keurig. Hij heeft me nooit meer iets gedaan.
Claasje Duin-Rietdijk, Poeloeberajan, Sumatra

Het moet gezegd dat wij bepaald geen ongeschikte kampcommandant hadden. Deze Adachi was van middelbare leeftijd en had iets vaderlijks over zich, wat hem de bijnaam ‘Pa’ opleverde. De administratie-Jap Kanayama daarentegen was jong en onbeschoft. Aan hem heb ik de onaangenaamste herinneringen. Hij greep elke gelegenheid aan om zijn heerschappij te tonen door gewelddadig optreden.
Els Baljon, Bloemenkamp in Bandung, Java

Buigen voor de kampwacht

Een van de voorschriften was dat iedereen eer moest betuigen aan Japanse militairen en inheemse hulpbewakers door voor hen te buigen. Het was een buiging voor de Japanse keizer. De geïnterneerden hadden hier veel moeite mee. Ze wilden de Japanse keizer geen eer bewijzen. Ze ervoeren het als een vernedering. Je riskeerde een pak slaag als je het niet deed of vergat. Ook slordig buigen was vaak aanleiding voor straf. Buigen moest zo: eerst stilstaan, hoed en bril en alles wat je in je hand had neerleggen, de hielen aansluiten, de armen recht langs het lichaam houden en dan buigen onder een hoek van 20◦.

Appèl

Twee maal per dag werden alle geïnterneerden geteld. Zelfs de zieken moesten hiervoor uit hun bed komen. Op een centrale plek moesten ze zich bloksgewijs in rijen opstellen met het gezicht in de richting van Japan. Deze maatregel was overgenomen uit de krijgsgevangenkampen. Soms werd het appèl afgenomen door het eigen blokhoofd, soms door Japanners. Zo’n appèl kon soms uren duren, want veel bewakers hadden moeite met tellen. Het appèl gaf vaak aanleiding tot straf.